کم خونی یا آنمی، یک شرایط قابل توجه و مهم است مخصوصا در دوران بارداری که یک دوران خیلی حساس از نظر تغذیه‌ای می‌باشد. خیلی وقت‌ها ممکن است علائم کمخونی را با کمکاری تیروئید اشتباه بگیرید ولی این را بدانید که خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر در معرض کمخونی هستند و اگر علائم کمخونی را تجربه می‌کنید باید هرچه سریع‌تر برای بررسی اقدام کنید. در دوران بارداری هم کمخونی عارضه مهمی است که ممکن است برای مادر پیش بیاید. به همین علت برای پیشگیری از کم خونی از هفته ۱۶ بارداری مکمل آهن تجویز می‌شود. در این مقاله، درمورد کم خونی در بارداری و خطراتش صحبت می‌کنیم و تاثیر کم خونی بر مادر و جنین را بررسی خواهیم کرد. همراه ما باشید.
کم خونی در بارداری به چه صورت است؟
در بارداری، حجم خون مادر افزایش پیدا می کند و افزایش حجم خون به این معنا ست که آهن و ویتامین‌های بیشتری برای ساخت گلبول‌های قرمز خون نیاز است. اگر آهن به اندازه کافی در دسترس نباشد، شانس ابتلا به کمخونی افزایش پیدا می‌کند. کم خونی به معنای کاهش تعداد سلول‌های قرمز خون و یا میزان هموگلوبین (پروتئینی که اکسیژن را به سلول‌های خونی منتقل می‌کند) است. درصورتیکه درمان نشود، می‌تواند به مادر و جنین آسیب برساند.
شیوع کم خونی در بارداری در ایران
متاسفانه کم خونی در دوران بارداری در ایران رایج است. بیشترین خطر ابتلا به این مشکل برای زنانی وجود دارد که تغذیه نامناسبی دارند یا از طبقه اقتصادی پایین‌تری هستند.
تاثیر کم خونی بر مادر
کم خونی در دوران بارداری می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند خستگی شدید، ضعف عضلانی، زایمان زودرس و افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها شود. همچنین، افراد مبتلا به کم خونی ممکن است دچار بی‌خوابی و بی‌اشتهایی شوند. این مشکلات می‌توانند بر کیفیت زندگی آنها تأثیر منفی بگذارند.
تاثیر کم خونی بر جنین
کم خونی مادر در دوران بارداری نه تنها برای مادر خطرناک است بلکه به جنین نیز ممکن است آسیب برساند. کمخونی باعث می‌شود که اکسیژن کافی به جنین منتقل نشود در نتیجه این مساله منجر به تأخیر در رشد جنین، وزن کم جنین زمان تولد و حتی در موارد شدید تر باعث مرگ نوزاد در زمان تولد گردد.
علائم کمخونی در بارداری را بشناسید
ممکن است تا زمانی‌که هموگلوبین افت نکرده باشد، علائم را به صورت واضح متوجه نشوید. علائم کمخونی شامل:
- رنگ پریدگی
- احساس خستگی و گیجی
- ضربان قلب بالا
- کاهش تمرکز
تشخیص کم خونی بارداری
معمولا قبل از بارداری پزشک درخواست یک چکاپ کامل را می‌دهد که در این ازمایش کم خونی هم بررسی می‌شود. در دوران بارداری هم اگر پزشک به وجود کمخونی شک کند آزمایشات لازم را برای بررسی این عارضه توصیه می‌کند. در دوران بارداری سطح هموگلوبین اهمیت ویژه‌ای دارد.
کم خونی بارداری چگونه درمان می‌شود؟
درمان کم خونی در دوران بارداری فقط با تجویز مکمل‌های آهن صورت می گیرد. به علاوه در کنار مکمل‌های تجویز شده، تغذیه مناسب و مصرف مواد غذایی سرشار از آهن به روند درمان کمک زیادی می‌کند. مهم است که تحت نظر پزشک باشید و دستورات او را رعایت کنید.
بهترین زمان مصرف مکمل آهن
بهتر است که مکمل آهن را ناشتا مصرف کنید اما از آنجایی که ممکن است عوارض گوارشی ایجاد کند می‌توانید یک ساعت قبل از غذا و یا دو ساعت پس از صرف غذا، مکمل را مصرف کنید.
برای افزایش جذب آهن از مکمل آهن
مکمل آهن را با چای و قهوه نخورید
قرص آهن را همراه قهوه یا چای مصرف نکنید زیرا این‌ها می‌توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند.
همراه مکمل آهن لبنیات نخورید
لبنیات مانند شیر و دوغ جذب آهن را کاهش می‌دهند.
همراه مکمل آهن منابع ویتامین ث را مصرف کنید
بهترین نوشیدنی همراه مکمل آهن آب پرتقال می‌باشد زیرا آب پرتقال سرشار از ویتامین ث می‌باشد. همچنین مصرف توت‌فرنگی و کلم بروکلی نیز می‌تواند تاثیر مثبت بر جذب آهن داشته باشد.
مکمل کلسیم را همراه مکمل آهن مصرف نکنید
اگر پزشک برایتان مکمل کلسیم تجویز کرده است، نباید مکمل کلسیم را همراه مکمل آهن مصرف کنید چون جذب آن را کاهش می‌دهد. بهتر است فاصله زمانی بین این دو تا مکمل حداقل ۴ ساعت باشد.
منابع غذایی آهن کدام است؟
آهن موجود در مواد غذایی به دو نوع هِم (heme) و غیر هِم (non heme) تقسیم می شود. درواقع، آهن موجود در غذاهای حیوانی مانند گوشت و مرغ و ماهی از نوع آهن «هِم» هستند. آهن موجود در غذاهای گیاهی از نوع آهن غیرهم
محسوب می شوند که جذب بسیار پایینی دارند.
جذب آهن هِم در حدود ۱۵٪ تا ۳۰٪ است و مواد غذایی مانند لبنیات و چای بر جذب آهن هِم تاثیری ندارند. در عوض، جذب آهن غیرهم بسیار کمتر و در حدود ۲٪ تا ۲۰٪ است و تحت تاثیر مصرف مواد غذایی از جمله لبنیات، چای، فیبر و… میزان جذب آهن کاهش پیدا می کند.
راهکارهای تغذیه‌ای برای پیشگیری از کم خونی بارداری
برای پیشگیری از کم خونی در دوران بارداری، تغذیه قبل از بارداری و حین بارداری نقش مهمی دارد.
مواد غذایی سرشار از آهن را در اولویت بگذارید
مصرف مواد غذایی غنی از آهن مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی و حبوبات می‌تواند به افزایش سطح آهن در بدن کمک کنند. این مواد غذایی همراه مکمل آهنی که از هفته ۱۶ بارداری تجویز می‌شود، از بروز کمخونی در بارداری پیشگیری می‌کند.
مواد غذایی حاوی ویتامین ث را دست کم نگیرید
مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین ث مانند آب پرتقال همراه منابع غذایی گیاهی آهن مانند حبوبات و اسفناج به افزایش جذب آهن از این مواد غذایی کمک می‌کند.
مواد غذایی حاوی کافئین را محدود کنید
مواد غذایی حاوی کافئین مانند چای پررنگ و قهوه، جذب آهن از حبوبات و اسفناج را کاهش می‌دهند ولی عموما تاثیری بر جذب آهن گوشت‌ها ندارند. سعی کنید ۱-۲ ساعت بعد از غذای حاوی حبوبات چای یا قهوه ننوشید.
همراه منابع غذایی غیرهِم، شیر یا دوغ نخورید
کلسیم موجود در شیر یا دوغ مانع از جذب آهن غیرهِم می‌شود. طبق مطالعات، ماست به دلیل محیط اسیدی و باکتری‌های مفیدی که دارد جذب آهن را مقداری افزایش می‌دهد.
مهار کننده‌های آهن را جدی بگیرید
فیتات موجود در غلات سبوس‌دار، پلی‌فنول‌های موجود در قهوه و چای پررنگ، اگزالات موجود در غذاهای تهیه‌شده از سویا، چای و اسفناج و همچنین کلسیم موجود در محصولات لبنی می‌توانند جذب آهن را کاهش دهند. اگر کمبود آهن یا کمخونی ناشی از فقر آهن دارید، بهتر است مهارکننده های آهن را همزمان با غذاهای غنی از آهن غیر هِم مصرف نکنید.
نکته مهم برای مادران باردار
زندگی بهتر در دوران بارداری نیازمند مراقبت از خود و رعایت توصیه‌های بهداشتی است. استراحت کافی، فعالیت ورزشی مناسب، و تغذیه سالم به کاهش عارضه‌های بارداری کمک می‌کنند. به عنوان یک مادر باردار، باید به بهترین شکل ممکن از خود مراقبت کنید تا بارداری را به سلامت پشت سر بگذارید.
در انتها باید تأکید کنیم که کم خونی در دوران بارداری مسئله‌ای جدی است که نباید نادیده گرفته شود.
سوالات متداول:
۱- آیا همه زنان باردار به کم خونی دچار می‌شوند؟
خیر، این عارضه بستگی به عواملی مانند تغذیه و وضعیت سلامت مادر دارد. لزوما همه مادران باردار به کمخونی مبتلا نمی‌شوند.
۲- آیا مکمل‌های آهن در دوران بارداری بدون دستور پزشک مصرف می‌شوند؟
خیر، دوران بارداری یکی از حساس ترین دوره‌های زندگی یک خانم محسوب می‌شود و برای مصرف هر مکمل یا دارویی باید دستور متخصص را رعایت کنید.
۳-آیا کم خونی در دوران بارداری می‌تواند از طریق تغذیه جلوگیری شود؟
بله، تغذیه مناسب با مواد غذایی غنی از آهن می‌تواند به پیشگیری از کم خونی کمک کند. ضمن اینکه مکمل آهن هم برای پیشگیری از کم خونی در بارداری تجویز می‌شود.
۴- چگونه می‌توان از تشخیص زودرس کم خونی اطمینان حاصل کرد؟
با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش خون می‌توان به سرعت و به موقع کم خونی را تشخیص داد.
۵- آیا کم خونی در دوران بارداری تنها برای مادر خطرناک است یا به جنین نیز آسیب می‌زند؟
کم خونی مادر علاوه بر مادر، تأثیر منفی بر جنین نیز دارد و می‌تواند به تأخیر در رشد جنین و مشکلات زیادی حین تولد منجر شود.
نتیجه‌گیری
همانطور که اشاره شد کم خونی در بارداری مسئله‌ای جدی است که نباید نادیده گرفته شود. تشخیص و درمان به موقع این مشکل می‌تواند از وقوع مشکلات جدی در طول دوران بارداری جلوگیری کند چراکه کم خونی می‌تواند تاثیرات منفی بر مادر و جنین بگذارد. پیگیری منظم با پزشک و رعایت توصیه‌ها می‌تواند به مادران باردار کمک کند تا بهترین مراقبت‌ها را برای خود و جنین خود داشته باشند