بیایید برای شروع، اول چند تا سوال را باهم مرور کنیم.
در طول روز احساس خستگی می‌کنید؟ یا مثلا مدام احساس خواب آلودگی می‌کنید؟ اخیرا کم حافظه یا پرخاشگر شده‌اید؟ موها کم پشت و نازک شده‌اند؟ اگر به این سوالات جواب مثبت دادید احتمالا دچار کمخونی فقر آهن شده‌اید (البته این فقط یک احتمال است و باید توسط یک متخصص ویزیت شوید). اگر این علائم را جدی نگیرید، خطرات زیادی زندگی و سلامتی شما را تهدید خواهد کرد. در این مقاله بیشتر درمورد کمخونی صحبت می‌کنیم. همراه ما باشید.
کمخونی چیست؟
گلبول های قرمز خون وظیفه اکسیژن رسانی به ارگان های بدن از جمله مغز را دارند . زمانیکه ذخائر آهن کاهش میابد، اگر درمان مناسب را دریافت نکنید کم کم آنمی یا کمخونی بروز میکند. درنتیجه تعداد سلول های قرمز خون کم می‌شوند و نمی توانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند و علائم کمخونی ظاهر می‌شوند. در ادامه به علائم کمخونی و راه های پیشگیری و درمان آن اشاره می‌کنیم.
هر قسمتی از بدن برای انجام وظایف خود، نیاز اساسی به اکسیژن دارد. اکسیژن از طریق تنفس وارد بدن شده و پس از تبادل هوای تمیز و آلوده در ریه ها، اکسیژن از طریق سلول های قرمز خون به بافت ها و ارگان های بدن می‌رسد .
گلبول های قرمز خون برای انجام درست وظایف خود به آهن، اسید فولیک، ویتامین ب12 و … نیاز دارند که کمبود هرکدام می‌تواند باعث نوعی از کمخونی شود که در این مقاله درمورد کمخونی فقر آهن صحبت می‌کنیم.
از کجا بفهمیم کمخونی فقر آهن داریم؟
کمبود آهن از طریق علائم بالینی ( به عهده پزشک یا متخصص تغذیه ) به همراه آزمایش خون مشخص میشود.
پارامترهایی که در آزمایش خون مدنظر قرار میدهیم:
CBC یا شمارش کامل خون
یک تست روتین است که تعداد سلول های خونی مانند هموگلوبین، هماتوکریت، RBC ، WBC و پلاکت ها را اندازه می‌گیرد.
درکمخونی، RBC، هموگلوبین وهماتوکریت کاهش میابد.
فریتین
فریتین پروتئینی است که میزان ذخائر آهن را نشان می‌دهد. فریتین پایین نشان دهنده ذخائر پایین آهن است.
علائم کمخونی فقر آهن
- خستگی
- ضعف و گیجی
- رنگ پریدگی
- تنفس کوتاه
- دست و پاهای سرد
- ریزش مو
- خواب آلودگی
- ناخن شکننده
- ضربان قلب نامنظم و تند
علل بروز کمخونی فقر آهن
دریافت ناکافی آهن
مصرف کم موادغذایی سرشار از آهن مثل گوشت و حبوبات برای مدت طولانی باعث کاهش ذخائر آهن و درنتیجه بروز کمخونی میشود.
بارداری
در دوران بارداری برای اکسیژن رسانی کافی به جنین، نیاز به آهن افزایش میابد که معمولا از هفته 16 بارداری تا 3 ماه بعد از زایمان توصیه به مصرف روزی یک عدد مکمل آهن میشود ( دوز پیشگیری از کمخونی در بارداری).
قاعدگی
خانم ها در سنین باروری باید به اندازه کافی آهن از رژیم غذایی و گاهی اوقات از مکمل ها دریافت کنند. به خانم های بالای 18 سال توصیه میشود که درصورت منظم بودن قاعدگی‌ها، برای پیشگیری از کمخونی بمدت 10 روز در ماه، روزی یک عدد، مکمل آهن مصرف کنند ( زیر نظر متخصص ).
برخی از بیماری ها که باعث قاعدگی های دردناک می‌شوند مانند اندومتریوز نیز ممکن است سبب کمخونی فقر آهن شوند.
خونریزی داخلی:
برخی از بیماری ها مثل زخم معده شدید، پولیپ کولون یا روده و یا حتی سرطان کولون باعث خونریزی داخلی می‌شوند. استفاده مداوم از برخی مسکن ها مثل آسپرین سبب خونریزی معده میشود.
جذب ناکافی آهن
وجود سلیاک، میکروب معده ( هلیکوباکتر پیلوری )، جراحی روده و انجام بای‌پس معده باعث جذب کم و ناکافی آهن می‌شوند .
چه کسانی بیشتر در معرض کمخونی فقر آهن هستند؟
گیاهخواران
زنان در سنین باروری
کسانیکه سلیاک دارند
کسانیکه مبتلا به زخم معده به علت وجود هلیکوباکتر پیلوری هستند
مادران باردار
نوجوانان
سالمندان بعد از سن 65 سال
ورزشکارانی که ورزش سنگین انجام میدهند مانند دوندگان ماراتن
پیشگیری از کمخونی فقر آهن
1. دریافت آهن از رژیم غذایی
مواد غذایی سرشار از آهن ( حتما سعی کنید این مواد غذایی را در روتین غذایی خود قرار دهید )
- گوشت قرمز
- مرغ و دیگر ماکیان
- ماهی
- حبوبات
- سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج
جذب آهن از منابع گیاهی مانند حبوبات و اسفناج کمتر از منابع حیوانی است اما میتوانید با اضافه کردن چند قطره آبلیمو یا منابع دیگر ویتامین ث به آن‌ها، جذب آهن را بیشتر کنید.
توجه کنید تخم مرغ و آجیل ها منبع خوبی از آهن محسوب نمی‌شوند.
2. مکمل آهن
همانطور که بالاتر اشاره کردیم، برای پیشگیری از کمخونی فقر آهن توصیه میشود که خانم های بالای 18 سال بمدت 10 روز در ماه زیر نظر متخصص روزی یک عدد مکمل آهن مصرف کنند.
اما در صورت وجود کمخونی باید دوز و مقدار مصرف مکمل آهن حتما تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود.
بهترین زمان مصرف مکمل آهن
بهتر است مکمل آهن بصورت ناشتا مصرف شود اما اگر عوارض گوارشی مانند سوزش معده یا حالت تهوع پیش آمد، میتوانید شب ها قبل از خواب یا دو ساعت بعد از مصرف غذا همراه یک لیوان آب یا آب پرتقال مصرف کنید.
توجه کنید به هیچ عنوان قرص آهن را همراه شیر یا دیگر لبنیات مصرف نکنید.
مصرف لبنیات یا مکمل کلسیم 2 ساعت قبل و بعد از قرص آهن ممنوع است.
چه مواد غذایی جذب آهن را افزایش میدهند؟
ویتامین ث جذب آهن از منابع گیاهی مانند حبوبات یا اسفناج را افزایش می‌دهد بنابراین میتوانید منابع ویتامین ث مانند فلفل دلمه ای ، کلم بروکلی و یا آبلیمو را به این غذاها اضافه کنید.
چه مواد غذایی جذب آهن را کاهش میدهند؟
چای، قهوه، کاکائو، شیر کاکائو و لبنیات مانند شیر جذب آهن را کاهش میدهند بنابراین این مواد غذایی را با فاصله 2 ساعته از مکمل آهن یا منابع غذایی گیاهی سرشار از آهن مانند حبوبات مصرف کنید.
شیره انگور یا خرما برای درمان کمخونی… خوب یا بد؟
اگر مبتلا به کمخونی شده‌اید، هیچ ماده غذایی حتی گوشت‌ها نمیتوانند به تنهایی و بدون مصرف مکمل کمخونی شما را درمان کنند و برای درمان کمخونی فقط باید تحت نظر متخصص مکمل مربوطه را دریافت کنید. ضمنا انگور و یا خرما و شیره انگور و خرما مقدار آهن ناچیزی دارند و نمیتوانند جایگزین غذاهای سرشار از آهن یا مکمل آهن شوند.
سخن پایانی:
کمخونی فقر آهن رایج ترین شکل کمخونی است. زمانیکه به مقدار کافی آهن دریافت نکنید یا بدن قادر به جذب کافی آهن نباشد، کمخونی اتفاق می افتد. کمخونی فقر آهن در خانم ها بدلیل قاعدگی ماهانه بیشتر دیده میشود بنابراین سعی کنید منابع غذایی سرشار از آهن را بیشتر مصرف کنید.
به هیچ عنوان بدون مشورت متخصص مکمل دریافت نکنید. اگر علائم کمخونی را دارید با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش های مربوطه از وجود یا عدم وجود بیماری مطمئن شوید.